Over de taal van
Oldenzaal (Olnzel)

De taal van Oldenzaal: ‘echt’ Twents

In Oldenzaal wordt een variant van het Nedersaksisch gesproken die Twents wordt genoemd. Meer naar het westen wordt Twents-Graafschaps gesproken, dat is het gebied waarin onder andere Rijssen, Vriezenveen en Markelo liggen.

De grens tussen het Twents en Twents-Graafschaps werd in 1948 door Bezoen getrokken. Ten noordoosten van de grens zei men toen keark of kearke voor ‘kerk’ (in het ‘echte’ Twents), meer westelijk kaarke of karke. In Oldenzaal wordt kark gezegd, en wark voor ‘werk’ (volgens de informanten voor de Dialektatlas van Gelderland en Zuid-Overijsel (1973), een onderdeel van de Reeks Nederlandse Dialectatlassen (RND)). Dat wil zeggen: Oldenzaal heeft hier een westelijke variant. Maar onvervalst Twents zijn toch heel veel andere woordvormen in de taal van Oldenzaal.

Als ‘echt’ Twents geldt het gebruik van nich voor Ned. niet en wel voor Ned. wie. Beide komen in Oldenzaal voor.

nich
Wie waren nich vezöcht ‘Wij waren niet uitgenodigd’.

In West-Twente zegt men neet, en nog verder naar het westen, in Centraal-Salland, niet.

wel
Wel hef ’t dan wal doan? ‘Wie heeft het dan wel gedaan?’

Wel betekent dus ‘wie’ en wal ‘wel (bijw.)’.
Wal kan ook voorkomen zonder l: Doe zaags mie wa! ‘Jij zag mij wel’.

Doe en ie
In het laatste zinnetje zien we een ander typisch Twents verschijnsel, nl. het gebruik van doe als aanspreekvorm ‘jij’. Het zinnetje komt uit het schriftelijke materiaal van de RND.
Doe wordt steeds meer teruggedrongen naar het meest oostelijk Twentse gebied, en steeds meer vervangen door ie. Het Twentse gebied waar de aanspreekvorm doe in 1931 werd gebruikt, toen Kloeke dit gebied in kaart bracht, was veel groter en strekte zich toen uit tot voorbij Rijssen en Wierden.
Ook in het materiaal voor het Woordenboek van Overijssel, dat rond 2000 is verzameld, is de oude aanspreekvorm door de informanten uit Oldenzaal echter nog opgegeven:
Wat hes doe veur rekkenen? ‘Wat heb jij voor rekenen?’

In Tubbergen en Ootmarsum lijkt doe intussen niet meer voor te komen; in Denekamp kan men volgens het Woordenboek van Overijssel zowel doe als ie zeggen.

Lees hier het hele artikel over de taal van Oldenzaal.